logo logo

Historia

Ustrój

Początki Senatu

KazimierzWielkiPolska w XIV i XV w. była początkowo małym krajem, w którego skład wchodziła przede wszystkim Małopolska i Wielkopolska. Na jej czele stał król, była więc monarchią. Władcy z dynastii Piastów chcieli przyłączyć utracone w trakcie rozbicia dzielnicowego ziemie, dlatego Kazimierz Wielki wprowadził pojęcie Korona Królestwa Polskiego (Corona Regni Poloniae), które - poza ziemiami pozostającymi pod panowaniem króla polskiego - obejmowało także wszystkie ziemie historycznie i etnicznie polskie. Wcześniej za terytorium Polski uważano tylko te ziemie, które były w danym momencie podporządkowane władcy, a więc takie, które uchodziły za jego prywatna własność. Teraz państwo oddzielono od osoby króla. Kolejni władcy z dynastii Andegawenów, a potem Jagiellonów, nie mieli już tak silnej pozycji jak Piastowie i musieli liczyć się z rosnącą w siłę szlachtą, która żądała coraz więcej praw i uzyskiwała je w kolejnych przywilejach. W połowie XV w. szlachta otrzymała od Kazimierza Jagiellończyka prawo wyrażania zgody na zwoływanie przez króla pospolitego ruszenia oraz nakładanie podatków. Zaczęła także decydować o stanowieniu prawa.

Wtedy narodziła się potrzeba utworzenia zgromadzenia, na którym szlachta wspólnie mogłaby podejmować decyzje. I tak powstał sejm walny, który już w roku 1493 składał się z tzw. trzech stanów sejmujących: izby poselskiej (posłów - przedstawicieli ogółu szlachty), senatu (dawnej rady królewskiej) i króla.

W 1505 roku sejm postanowił, że przy tworzeniu prawa ważny jest głos wszystkich trzech stanów. Konstytucja zwana nihil novi ("nic nowego") ustalała, że nic nowego nie może być uchwalone bez zgody obu izb i króla. Zakazywała więc władcy wydawania jakichkolwiek praw bez zgody posłów i senatorów. Główną rolę w przygotowywaniu uchwał sejmowych odgrywali posłowie, podczas gdy do senatu i króla należało doradzanie, opiniowanie i ostateczna akceptacja.

Senat Rzeczypospolitej Obojga Narodów

obojga narodow 1Rzeczpospolitą Obojga Narodów tworzyły - Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie, połączone unią realną. Oznaczało to, że oba kraje łączyła nie tylko osoba władcy (króla), jak w przypadku unii personalnej, ale i inne elementy. Korona i Litwa miały wspólny sejm, monetę i politykę zagraniczną. Oddzielne natomiast pozostały: wojsko, skarb i administracja. W sytuacji, gdy kraje mają tylko wspólnego władcę (unia personalna), mogą rozwijać się samodzielnie i prowadzić działania, o jakich same zdecydują, nie muszą nawiązywać tych samych sojuszów, uczestniczyć w tych samych wojnach. Kiedy zaś wchodzą w unię realną, wiążą się ściślej i są od siebie bardziej zależne. W miejsce dwóch państw jest już jedno.

Na czele państwa polsko-litewskiego stał król, wybierany przez ogół szlachty. Była to więc monarchia elekcyjna. Król nie miał pełni władzy, szlachta już przy wyborze stawiała mu pewne ograniczenia, zawarte w tzw. artykułach henrykowskich i pactach conventach. Pierwsze z nich zawierały podstawowe zasady ustrojowe państwa (m.in. wolną elekcję, zwyczaj zwoływania sejmu co dwa lata czy załatwianie spraw wojny i pokoju po zasięgnięciu opinii senatu). Król-elekt musiał je zaprzysiąc. Pacta conventa z kolei były osobistymi zobowiązaniami króla wobec szlachty. Współrządzenie państwem przez władcę i reprezentację jego poddanych czyniło z Rzeczypospolitej monarchię parlamentarną. Ponieważ prawa polityczne miała tylko szlachta, była to demokracja szlachecka.

Senat 1807-1831

XIXwNa mocy konstytucji, nadanej Księstwu Warszawskiemu 22 lipca 1807 roku przez Napoleona, powstał sejm. Składał się on z dwóch izb: poselskiej i senatu. Nawiązując do tradycji parlamentarnych Rzeczpospolitej Obojga Narodów, senat był izbą wyższą (pierwszą). Sankcjonował on projekty uchwalone przez izbę poselską. Miał jednak ograniczone możliwości. Mógł odrzucić projekt jedynie wtedy, gdy naruszał bezpieczeństwo kraju, był niezgodny z obowiązującą konstytucją lub został uchwalony przez posłów w sposób niezgodny z zasadami. Władca mógł jednak ominąć sprzeciw senatu, poddając daną ustawę ponownemu głosowaniu lub ogłaszając ją bez opinii senatorów. 
Konstytucja Królestwa Polskiego utrzymała istnienie sejmu dwu izbowego, z senatem i izbą poselską. Senat w Królestwie Polskim miał jednak większe kompetencje niż w Księstwie Warszawskim. Decydował m.in. o ważności wyborów do izby poselskiej. 
Zarówno w Księstwie Warszawskim jak i w Królestwie Polskim sejm zbierał się co dwa lata na sesje zwyczajne. W Królestwie Polskim mógł także zebrać się na sesji nadzwyczajnej. W Księstwie sesja sejmu trwała do 15 dni, a w Królestwie do 30.

Senat II RP

IIrp3Pierwsze wybory do sejmu w II Rzeczpospolitej odbyły się w styczniu 1919 roku. Wybrany w ich wyniku sejm ustawodawczy zebrał się pod koniec lutego i uchwalił małą Konstytucję. Zawierała ona tymczasowe przepisy oraz zasady ustrojowe państwa polskiego. Sejm ten składał się tylko z izby poselskiej. W dyskusji nad ustrojem Polski rozważano różne systemy parlamentarne, od sejmu jednoizbowego, dwuizbowego o ograniczonej roli senatu, do szerokich uprawnień izby wyższej. Ostatecznie Konstytucja uchwalona 17 marca 1921 r. wprowadziła system dwuizbowy. Przedstawicielem narodu miał być parlament, złożony z sejmu (izba poselska) i senatu. Posłowie i senatorowie pochodzili z wyboru, a kadencje tych izb rozpoczynały i kończyły się razem. Senat i sejm, jako zgromadzenie narodowe, wybierały razem prezydenta Rzeczpospolitej. Senat mógł opiniować ustawy oraz w ograniczony sposób kontrolować rząd. Na podstawie nowej konstytucji w 1922 roku wybrano Sejm i Senat I kadencji.