Edukacja

W czwartek, 26 października 2023 roku, w Senacie RP odbyło się kolejne, osiemnaste już, spotkanie w ramach „Dialogów senackich” (tzw. „Gadka senacka”). Tym razem tematem spotkania były relacje międzyludzkie panujące w szkole – „Nie ważne racje, tylko relacje. Nie ma edukacji bez zdrowej komunikacji”.

W wydarzeniu wziął udział Marszałek Senatu RP prof. Tomasz Grodzki, a także Wicemarszałkini Senatu Gabriela Morawska-Stanecka, senatorowie Ewa Matecka i Krzysztof Kwiatkowski, posłanka Dorota Łoboda, uczniowie szkół średnich i nauczyciele. Wśród panelistów znaleźli się: Olimpia Barańska-Małuszek (sędzia w Sądzie Rejonowym w Gorzowie Wielkopolskim, prezeska Oddziału Gorzowskiego Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”, członkini Europejskiego Stowarzyszenia Sędziów na rzecz Mediacji GEMME, propagatorka mediacji i edukacji prawnej), dr Katarzyna Kasia (filozofka, wykładowczyni akademicka, dziennikarka), prof. Maciej Jakubowski (ekonomista, socjolog, prezes zarządu Evidence Institute, promującego najlepsze praktyki edukacyjne) oraz Tomasz Karolak (aktor teatralny i filmowy, muzyk, reżyser).

Marszałek Senatu, prof. Tomasz Grodzki, wyraził wielką radość z tak dużego zainteresowania młodzieży szkół z całej Polski udziałem w debatach w Senacie, „który w tej kadencji dorobił się przydomków «ostatnia reduta demokracji» i «przylądek dobrej nadziei»”. Podziękował też organizatorom oraz uczestnikom „Gadki senackiej”. Zauważył, że w poprzednich wyborach głosowało tylko 40% spośród osób uprawnionych w przedziale wiekowym 18–29 lat, w tym roku zaś było to aż już 70%. „Może mamy w tym jakąś drobniutką zasługę, ale nie o to chodziło” – zażartował i wyjaśnił, że „celem było przede wszystkim to, by uczyć młodzież sztuki debatowania, prowadzenia sporu na argumenty, poruszania tematów, które są dla młodzieży ważne, a które wybierali sami uczestnicy debat”. Marszałek wyraził też nadzieję, że choć w Senacie X kadencji Gadka Senacka odbywa się po raz ostatni, dla tej inicjatywy nie zabraknie miejsca w kolejnej.

W czasie dyskusji wielokrotnie podkreślano, że istotą edukacji jest relacja, zwłaszcza pomiędzy uczniem a nauczycielem, a od jej jakości zależy także jakość edukacji. Weronika Woźniak z Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie podkreśliła, że relacje w szkole są podstawą wychowania i edukacji. Dlatego tak istotne jest, aby powstała przestrzeń ułatwiająca uczniom i nauczycielom nie tylko realizację programu szkolnego, ale i programu budowania dobrych, partnerskich relacji współpracy i zaangażowania obu stron. W swojej wypowiedzi zawracała uwagę na to, że „zdobywanie wiedzy i umiejętności nie musi się odbywać w atmosferze strachu i niepotrzebnego stresu, bo szkoła to nie wojsko, a uczniowie to nie poborowi”. Dzięki dobrej atmosferze w szkole, która buduje poczucie bezpieczeństwa, możliwy staje się rozwój i budowanie tożsamości, otwarcie na informację zwrotną i chęć podejmowania inicjatyw. „Nie muszę mieć kumpelskich relacji, ale chcę czuć się swobodnie, nie chcę bać się prosić o pomoc czy przyznać się do błędu, bo tylko tak będę mogła kształtować poczucie własnej wartości (…) a w przyszłości (…) budować i pielęgnować kolejne relacje. To jest fundament naszej egzystencji” – podsumowała.

Dr Katarzyna Kasia stwierdziła, że hasło „relacje, a nie racje” powinno być wypisane nad drzwiami każdej szkoły, „bo szkoła nie jest miejscem, w którym nauczyciel ma przekazać tylko wiedzę i sprawić, by uczniowie byli chodzącymi Wikipediami, tylko powinna być miejscem tworzenia wspólnoty, w której człowiek może poczuć się dobrze (…)”. Zwróciła także uwagę na to, że edukacja powinna być wymianą – także nauczyciele powinni uczyć się od swoich uczniów. A przede wszystkim szkoła powinna być miejscem wolnym od jakichkolwiek form przemocy.

Tomasz Karolak przypomniał, że obecny model edukacji w polskiej szkole oparty jest na dawnym pruskim systemie kształcenia. Zatem dziwi go, że do tej pory nie ma w Polsce odwrotu od tego anachronicznego i opresyjnego modelu. Jego zdaniem przykładem tego, jak inaczej może wyglądać szkoła, jest norweski model edukacji, w którym w ciągu pierwszych siedmiu lat kładzie się nacisk na rozwijanie umiejętności społecznych, a oceny wprowadza się dopiero w ósmej klasie. Dzięki temu uczniowie w Norwegii nie przeżywają nadmiernego szkolnego stresu, tak dobrze znanego ich polskim rówieśnikom.

Sędzia i mediator Olimpia Barańska-Małuszek zwróciła z kolei uwagę na problem braku świadomości prawnej wśród wszystkich uczestników procesu edukacji w obszarze możliwości, jakie stwarza polskiej szkole ustawa Prawo oświatowe. Jej zdaniem obecny hierarchiczny model edukacji wcale nie wynika z przepisów prawa, tylko z mentalności i braku przyzwyczajenia do kultury demokracji, wspólnego decydowania i współodpowiedzialności. Aby przełamać stare wzorce kulturowe, potrzebne jest większe zaangażowanie rodziców. Zmiana anachronicznego modelu jest możliwa, ale wymaga olbrzymiego nakładu pracy – zarówno w szkołach, jak i w rodzinach.

Odnosząc się do pojawiających się w wypowiedziach uczniów postulatów zniesienia ocen i odejścia od rywalizacji w szkole, dr Katarzyna Kasia przypomniała, że szkoła w ogóle nie ma obowiązku wystawiania ocen, a te kwestie regulowane są przepisami wewnątrzszkolnymi. Podkreśliła, że szkoła to rodzaj kontraktu, w którym obie strony – uczniowie i nauczyciele – ustalają wzajemne prawa i obowiązki. Zazwyczaj zakres takiej umowy nie jest negocjowany, bo brakuje dialogu między nauczycielami, uczniami i rodzicami. Trzeba się więc skupić właśnie na poprawie komunikacji w szkole.

Debata stanowiła dla jej uczestników znakomitą okazję do wymieniania się spostrzeżeniami na temat relacji panujących w szkole, ale także do dzielenia się pomysłami na to, jak niwelować mankamenty systemu. Przedstawiciele młodzieży zwracali uwagę na zjawisko przepracowania i wypalenia zawodowego nieadekwatnie wynagradzanych nauczycieli i podkreślali konieczność zwiększenia ich pensji. Mówili o konieczności okazywania wzajemnego szacunku, wprowadzeniu zmian w systemach oceniania oraz budowania partnerskich relacji.

Warszawski rzecznik praw uczniowskich, Damian Jaworek, zachęcał do korzystania z uprawnień rady szkoły – organu składającego się z przedstawicieli rady rodziców, grona pedagogicznego i uczniów, który ma bardzo dużo uprawnień w zakresie zmian w praktyce szkolnej i wewnętrznych przepisach. „Statut szkoły to swego rodzaju umowa społeczna, której postanowienia regulują całe życie szkoły i umożliwiają dobre współżycie w szkole”. Poinformował, że obecnie w Warszawie funkcja rzecznika praw ucznia istnieje w czterdziestu szkołach, ale w większości wypadków tylko z nazwy. Jego zdaniem warto rozważyć powołanie takiego organu w każdej placówce. Przypomniał też, że uczniowie mają prawo do zrzeszania się i strajku.

Podsumowując debatę, dr Katarzyna Kasia podkreśliła, że w szkole nie powinno być żadnych antagonizmów – ani pomiędzy nauczycielami i uczniami, ani pomiędzy samymi uczniami. Warto więc skupić się na budowaniu komunikacji, a także na poznaniu i wykorzystaniu narzędzi umożliwiających realizację potrzeb i egzekwowanie praw uczestników procesu edukacji.

Prof. Maciej Jakubowski podkreślił znakomite wyniki polskich uczniów w międzynarodowych badaniach wiedzy i umiejętności. Zachęcał młodzież nie tylko do krytykowania wad systemu, ale także do wzięcia odpowiedzialności za swoje działania na rzecz dobrych zmian w szkole.

Organizatorem osiemnastu debat młodzieżowa pn. „Dialogi senackie” był młodzieżowy ruch „Gadka senacka” przy współpracy z Kancelarią Senatu, Warszawskim Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń, Fundacją Wolna Szkoła oraz stowarzyszeniem „Protest z Wykrzyknikiem”. W debaty zaangażowana była młodzież ze szkół z miast całej Polski. W osiemnastu Gadkach Senackich wzięło udział łącznie ponad 1600 uczniów szkół średnich.

Transmisja z Gadki: