Edukacja

Marszałek Senatu Małgorzata Kidawa-Błońska 26 listopada 2026 r. otworzyła w Senacie wystawę pt. „Pod okiem zaborcy. Miejsca i ludzie pracy organicznej”, zorganizowaną z inicjatywy wicemarszałka Senatu Rafała Grupińskiego, a przygotowaną przez Pałac Generała Dąbrowskiego w Winnej Górze w ramach projektu „Szlak Pracy Organicznej”. Podczas uroczystości odbyło się także wręczenie nagród zwycięzcom Ogólnopolskiego Konkursu Wiedzy i Umiejętności „Praca organiczna 2.0”.

W wydarzeniu udział wzięli senatorowie i goście, m.in. dyrektor Pałacu Generała Dąbrowskiego w Winnej Górze Marek Roman oraz prezes Fundacji Zakłady Kórnickie dr Dariusz Grzybek, przedstawiciele instytucji kultury i władz samorządowych, a także laureatki konkursu „Praca organiczna 2.0”.

Otwierając ekspozycję, marszałek Senatu Małgorzata Kidawa-Błońska wyraziła radość, że w Senacie prezentowana jest „tak ciekawa pod każdym względem wystawa”, i przekonanie, że będzie ona „cennym źródłem edukacyjnym dla setek młodych osób, które codziennie odwiedzają Senat”. Jej zdaniem, wystawa nie tylko przyciąga wzrok, bo jest naprawdę piękna, ale i umysł – poprzez wyjątkowo ważne i aktualne treści. „Bardzo dużo mówimy o patriotyzmie, o bohaterstwie, a zapominamy, że najważniejsze dla przetrwania polskości było zachowanie języka, kultury, społeczności, i nauczenie się współpracy, współdziałania” – podkreśliła marszałek. W jej przekonaniu to właśnie „praca organiczna (…) przygotowała Polaków żyjących pod zaborami do odbudowy i tworzenia na nowo państwa, wymarzonej Polski. „Organicznicy przechowali tradycje, wartości i to wszystko, na czym można było budować. Stworzyli wspaniały fundament dla nowoczesnego państwa” – przypomniała. „Bez pracy organicznej, bez uczenia samodzielności, mądrości, współpracy, dbania o edukację, kulturę i finanse (…) nie można myśleć o przyszłości. To właśnie pokazuje przykład Wielkopolski i my w całej Polsce musimy się tego uczyć” – powiedziała. „Ta wystawa jest bardzo potrzebna i mam nadzieję, że każdy, kto ją zobaczy, wyjdzie stąd ze świadomością, że w życiu najważniejsze są rzeczy małe – bo budują wielkość” – podsumowała. Marszałek podziękowała wicemarszałkowi Rafałowi Grupińskiemu za inicjatywę zorganizowania wystawy w Senacie, a także jej twórcom – za to, że „promują te wartości, o których w codziennym życiu zapominamy. I już teraz gratuluję laureatom konkursu. To niezwykle budujące, że młodzi ludzie ciągle chcą się uczyć i przekazywać wiedzę dalej”.

Wicemarszałek Rafał Grupiński zdradził, że wystawa i projekt, w ramach którego powstała to jest w jakimś sensie spełnienie jego marzeń. „Kiedy wiele lat temu rozmawiałem z marszałkiem województwa wielkopolskiego o tym, że warto zrobić – na wzór Szlaku Piastowskiego – Szlak Pracy Organicznej, wydawało się, że ten projekt pozostanie w sferze idei. A jednak okazuje się, że ten szlak jest budowany, włączyły się w ten projekt liczne samorządy, i także my w Senacie możemy te idee przypomnieć” – powiedział wicemarszałek.

Przypomniał, że choć koncepcja pracy organicznej zrodziła się już na początku XIX wieku, dojrzała dopiero po klęsce powstania listopadowego. Z Wielkopolski w powstaniu wzięło udział ponad dwa tysiące osób. To z nich wywodzili się „poznańscy organicznicy, którzy pracowali nad towarzystwami Pomocy Nauce dla młodzieży, zakładali kółka rolnicze, spółdzielnie, banki spółdzielcze, zbudowali Bazar czy Teatr Polski, tacy jak Karol Libelt, który był artylerzystą, odznaczonym krzyżem Orderu Virtuti Militari za udział w postaniu listopadowym, czy Karol Marcinkowski, który walczył w kawalerii i też otrzymał Virtuti Militari”. Rafał Grupiński podkreślił, że „to byli organicznicy, którzy wcześnie wyciągnęli wnioski, że aby wygrać powstanie, najpierw trzeba budować, pracą od podstaw, świadomość narodową i organizacje społeczeństwa obywatelskiego – jak byśmy dzisiaj je określili. I oni to mówili w latach 30. XIX w. (…) A po latach powstanie wielkopolskie było zwycięskie. Ale żeby do tego doszło, dwa-trzy pokolenia musiały włożyć wiele pracy w budowę wielkopolskiej samoorganizacji, i na końcu ich idee się sprawdziły”.

Wicemarszałek zaakcentował, że „wśród tych organiczników były postaci wspaniałe, takie jak Karol Marcinkowski, Emilia Sczaniecka, Maciej Mielżyński, Dezydery Chłapowski, ks. Wawrzyniak i wielu innych. Chociaż wtedy mówiono z przekąsem, że w Wielkopolsce rządzą: doktor, kobieta i pan z wąsem – mowa oczywiście o Marcinkowskim, Sczanieckiej i Mielżyńskim”. Przypomniał, że Emilię Sczaniecką w ostatnią drogę odprowadzał „kondukt, który ciągnął się przez 12 kilometrów, a Karola Marcinkowskiego żegnało w Poznaniu ponad 20 tysięcy Wielkopolan”. „To były wielkie postaci, dokonały wielkich dzieł, a ich idee przetrwały i cały czas są czymś, co nam przyświeca”. Wicemarszałek przywołał przykład z okresu międzywojennego: „kiedy powstało Polskie Radio w 1926 r. w Warszawie, a Poznań miał dostać licencję dopiero w 1930 r., to Towarzystwo Radiowe w Poznaniu i powiaty poznańskie złożyły się na zakup aparatury i wynajęcie studia i uruchomiły radio w 1927 r., nie czekając na pozwolenie z Warszawy. Tak więc zdolność do samoorganizacji jest w Wielkopolsce dobrze zakorzeniona i niech będzie wzorem dla wszystkich, którzy chcą coś dobrego zrobić” – podsumował wicemarszałek Grupiński.

Dyrektor Pałacu Generała Dąbrowskiego w Winnej Górze Marek Roman opowiedział o genezie wystawy i ideach, które legły u podstaw projektu „Szlak Pracy Organicznej”. „Nietrudno jest opowiedzieć ciekawie historię romantyczną, nawet jeśli kończy się ona zgliszczami, dość trudno natomiast opowiedzieć w sposób interesujący historię ciężkiej pracy, strategii i konsekwentnej jej realizacji na co dzień. A takie właśnie zadanie stoi przed zespołem Szlaku Pracy Organicznej” – powiedział. Jego zdaniem, „historie romantyczne często kończą się zgliszczami – materialnymi, społecznymi, emocjonalnymi – a dziedzictwo pracy organicznej pozostawiło po sobie wspaniałe zabytki materialne. I te właśnie zabytki od czerwca 2023 r. są na Szlaku Pracy Organicznej”. Potwierdził, że projekt powstał z inicjatywy wicemarszałka Rafała Grupińskiego i samorządu województwa wielkopolskiego. „Tą wystawą chcemy zachęcić tych, którzy ją zobaczą, do podróżowania po Wielkopolsce i poznawania wspaniałego dziedzictwa, które jest aktualne do dziś. Chcielibyśmy, aby stało się ono dziedzictwem w postaci nowoczesnego patriotyzmu ponad granicami” – podkreślił. Podziękował Senatowi za umożliwienie pokazania wystawy w budynku parlamentu.

Prezes Fundacji Zakłady Kórnickie dr Dariusz Grzybek również podziękował za zaproszenie do Senatu. Przypomniał, że w tym roku fundacja obchodzi stulecie swego istnienie. „Było to sto lat pracy na rzecz Narodu Polskiego, na rzecz obywatelskości i patriotyzmu”. Przypomniał, że fundację założył Władysław Zamoyski: „101 lat temu nasz fundator ze swoją siostrą Marią Zamoyską na Zamku Królewskim w Warszawie przekazał prezydentowi Stanisławowi Wojciechowskiemu, pradziadkowi pani marszałek, akt donacyjny. I ten akt rozpoczął budowę fundacji, która działa na rzecz Narodu Polskiego w każdym pokoleniu”. Dr Dariusz Grzybek ocenił, że dzięki działaniom fundacji młodzi ludzie, którzy biorą udział w Ogólnopolskim Konkursie Wiedzy i Umiejętności „Praca organiczna 2.0”, „poznają wartości, które umożliwiają tworzenie relacji, wspólnoty, sieci współpracy, które to wartości pozwoliły Polsce odzyskać niepodległość”. „W tym pokoleniu niepodległość jest nam dana, ale nie zawsze tak musi być” – wskazał. „Młodzi ludzie, którzy pracują w swoich małych wspólnotach, którzy angażują się w relacyjność, działają na rzecz wspólnych spaw, łączą i parafie, i organizacje pozarządowe, i samorządy, są żywym przykładem, że praca organiczna to nie tylko termin historyczny. Praca organiczna wypełnia wiele działań młodych ludzi” – podkreślił. Przypomniał, że konkurs odbywa się od 2017 r. Od tego czasu wzięło w nim udział kilka tysięcy młodych ludzi. „Zdajemy sobie sprawę, że we wszystkich gminach dzieją się rzeczy ważne. A ten konkurs – jako platforma – pokazuje młodym ludziom i nauczycielom, że warto działać na rzecz swojej małej wspólnoty, bo właśnie małe wspólnoty budują nasz naród” – podkreślił. „Gratuluję wszystkim nauczycielom i uczniom, którzy przez te wszystkie lata brali udział w konkursie, bo to są najlepsi ambasadorzy pracy organicznej” – podsumował.

Podczas otwarcia wystawy wręczono nagrody zwyciężczyniom Ogólnopolskiego Konkursu Wiedzy i Umiejętności „Praca organiczna 2.0”. Pierwsze miejsce w tegorocznej edycji konkursu zajęły uczennice Anna Słaboń i Nadia Ziemniak wraz z nauczycielką Katarzyną Wroną.

Marszałek uroczyście przekazała na ręce prezesa Fundacji Zakłady Kórnickie dra Dariusza Grzybka Medal Senatu RP z okazji 100-lecia działalności fundacji.

Ekspozycja zatytułowana „Pod okiem zaborcy. Miejsca i ludzie pracy organicznej” prezentuje, jak oficjalna perspektywa władz pruskich z przełomu XIX i XX w. ścierała się z rzeczywistym, długofalowym wpływem działań polskich elit. Praca organiczna jawi się tu jako legalna konspiracja – budowanie potęgi narodowej za pomocą dozwolonych narzędzi. Wystawę przygotował Pałac Generała Dąbrowskiego w Winnej Górze.

Ogólnopolski Konkurs Wiedzy i Umiejętności „Praca organiczna 2.0” był skierowany do uczniów szkół średnich. Polegał na przeprowadzeniu działań jednoczących społeczność lokalną wokół określonego celu i wpływających na decyzję lokalnych władz. Jest częścią Programu Pracy Organicznej 2.0, prowadzonego przez Fundację Zakłady Kórnickie.

Projekt „Szlak Pracy Organicznej”, rozpoczęty w 2023 r., to inicjatywa kulturalna Samorządu Województwa Wielkopolskiego, pomyślana jako element współczesnej refleksji nad historią i tożsamością regionu. Projekt promuje zarówno tradycje pracy organicznej, jak i ideę pracy u podstaw, które odgrywały kluczową rolę w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego w czasach zaborów. Na Szlaku Pracy Organicznej zwiedzający mogą odwiedzić historyczne obiekty, takie jak pałace w Rogalinie, Śmiełowie czy zamek w Kórniku, które są świadectwem zaangażowania w pracę u podstaw. Szlak ma na celu przybliżenie organicznikowskich idei, takich jak: budowanie siły ekonomicznej i obywatelskiej społeczeństwa, edukacja oddolna, wyrównywanie szans i dbanie o dobro wspólne, wolność i równość obywateli oraz walka o prawa pracownicze.