Edukacja

Zbiorowość przedwojennych senatorów poniosła istotne straty w czasie II wojny światowej w związku z walkami toczonymi na terenie Warszawy.

W czasie oblężenia stolicy we wrześniu 1939 roku zmarł z powodu ran odniesionych w czasie bombardowania senator Tadeusz Karszo-Siedlewski, delegat Komendanta Głównego Straży Obywatelskiej w Warszawie. Co najmniej 9 senatorów zginęło w czasie powstania warszawskiego. Kilku zmarło na tułaczce, po wysiedleniu mieszkańców Warszawy po upadku powstania.

Niektórzy z senatorów zginęli w powstaniu jako żołnierze Armii Krajowej. Prawdopodobnie już w pierwszym dniu powstania zginął w natarciu w okolicy ulic Markowskiej i Ząbkowskiej na warszawskiej Pradze senator Michał Łazarski, ps. Biebrza. Helena Sujkowska, ps. Profesorowa, w czasie I wojny światowej działaczka POW, była łączniczką Szefa Oddziału I Organizacyjnego Komendy Głównej AK oddziału płk. Antoniego Sanojcy, ps. Kortum. Zginęła na ulicy Marszałkowskiej niosąc meldunek. Pośmiertnie została mianowana porucznikiem. Doświadczenie wojskowe z I wojny posiadała także Stefania Kudelska ps. Hanna. W konspiracji była referentką w szefostwie Wojskowej Służby Kobiet oddziału organizacyjnego Komendy Głównej AK. Zginęła w powstaniu w czasie bombardowania rejonu ulicy Leszno.

Biskup Stanisław Adamski (zm. 1967), poseł na Sejm Ustawodawczy i senator I kadencji, dzielił los powstańców. Dzięki zachowanym kadrom kroniki filmowej, zdjęciom i wspomnieniom wiadomo, że odprawiał nabożeństwa w centrum walczącej stolicy, głosił rekolekcje, dawał słowa otuchy i rozgrzeszał umierających. Zyskał nieformalny tytuł “kapelana powstania warszawskiego”.

Inni senatorowie podzielili los ludności cywilnej w powstaniu. W polowym szpitalu na Starym Mieście zmarł, wydobyty spod gruzów domu przy ulicy Długiej, senator Stanisław Patek, były pełnomocny minister i nadzwyczajny poseł w Moskwie, ambasador polski w Waszyngtonie. Na początku września w klasztorze sióstr Wizytek zmarł ciężko ranny senator August Popławski.

Nie uda się już chyba odtworzyć okoliczności śmierci w czasie powstania senatora Leopolda Tomaszkiewicza. Niepewne są informacje o okolicznościach śmierci literata Stanisława Miłaszewskiego, który najprawdopodobniej został rozstrzelany wraz z żoną Wandą, powieściopisarką. Miłaszewscy prowadzili punkt werbunkowy do powstania i pomagali rannym.

W czasie usuwania ludności z miasta zginął, zastrzelony przez żołnierza RONA z formacji kolaboracyjnej dowodzonej przez Bronisława Kamińskiego, ciężko chory senator Leon Łubieński, pchany na wózku wśród mieszkańców Ochoty pędzonych na targowisko “Zieleniak”. Zastrzelony został Franciszek Drucki-Lubecki. Senator Bolesław Fichna został wywieziony w czasie powstania do obozu koncentracyjnego Sachsenchausen (Oranienburg), wkrótce przetransportowany do Dachau, a następnie do Flossenburga, gdzie zginął w kwietniu 1945 w czasie likwidacji obozu. Wywieziony po upadku powstania do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen (Oranienburg) Jan Rogowicz zmarł przed wyzwoleniem obozu. W Krakowie zmarł, wypędzony z Warszawy, Joachim Wołoszynowski. W Grodzisku Mazowieckim  zmarł, także wypędzony z Warszawy, prezes Kolegium Kościoła warszawskiej parafii ewangelicko-augsburskiej, zasłużony działacz społeczny i wydawca Ludwik Evert. W Częstochowie zmarł ks. Wacław Bliziński, ewakuowany z podwarszawskiego Chotomowa ze zrujnowanego ostrzałem na linii frontu radziecko-niemieckiego sierocińca. W obozie przejściowym w Pruszkowie, zorganizowanym przez Niemców dla ludności wypędzonej z Warszawy, znalazł się wiekowy działacz chłopski, Tomasz Nocznicki, minister w pierwszym po odzyskaniu niepodległości rządzie Ignacego Daszyńskiego. Został rozdzielony z córką, którą wywieziono do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Zmarł samotnie w listopadzie 1944 roku w Słomnikach pod Miechowem.

Kancelaria Senatu nie ustaje w dokumentowaniu losów przedwojennych senatorów oraz gromadzeniu ikonografii i pamiątek z nimi związanych. Wszystkich tych, którzy mogliby wzbogacić naszą wiedzę lub zbiory prosimy o kontakt na adres: badk@senat.gov.pl. Kolekcja „Senatorowie II RP” stanowi bazę danych dla osób zainteresowanych ich losami.