Edukacja

W Senacie II RP, w latach 1922–39, łącznie zasiadało 452 senatorów. Co najmniej 270 z nich w różny sposób przyczyniło się do odzyskania przez nasz kraj niepodległości.

Działania o charakterze niepodległościowym wielu przyszłych senatorów podejmowało jeszcze w XIX w. Szczególna ich intensywność przypada na lata I wojny światowej. W 1914 r. nie było oczywiste, czy o niepodległość walczyć razem z wojskami cesarstwa austrowęgierskiego i cesarstwa niemieckiego (Legiony Polskie), czy w polskich formacjach, tworzonych przy armii rosyjskiej. Jedni z nadzieją czytali rosyjski manifest sygnowany przez księcia Lwowa z 30 marca 1917 r., a drudzy z entuzjazmem witali pruski Akt 5 listopada 1918 r. Część Polaków włączała się w prace Tymczasowej Rady Stanu, pozostali traktowali ich jak kolaborantów. Jedni znaleźli się w obozie Józefa Piłsudskiego, drudzy – Romana Dmowskiego.

Walka nie skończyła się wraz z odzyskaniem niepodległości 11 listopada 1918 r. Dopiero w następnym miesiącu wybuchło powstanie wielkopolskie. W tym samym czasie narastał konflikt polsko-ukraiński, który doprowadził do walk o Lwów i działań wojennych na Ukrainie. Był to czas, w którym ujawniły heroizm i cnoty obywatelskie przyszłych senatorów. W 1919 r. budowano zręby państwowości, zainaugurowano obrady Sejmu Ustawodawczego, rozpoczęła się wojna polsko-bolszewicka. Przeprowadzano plebiscyty na terenach spornych z Niemcami, wybuchały kolejne powstania śląskie. Toruń został przejęty przez polską administrację w 1920 r., a niektóre regiony Śląska – dopiero w 1922 r. Na mocy konstytucji marcowej jesienią 1922 r. wyłoniono dwuizbowy parlament. Rozpoczęły się żmudne zmagania o zapewnienie Polsce należytego miejsca w gronie wolnych państw.

 Służyć polskiej sprawie można było na różne sposoby. Wielu przyszłych senatorów służyło odradzającej się Polsce z bronią w ręku. Niektórzy walczyli w Legionach Polskich, polskich formacjach na terenie Rosji, brali udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Pełnili służbę sanitarną, wywiadowczą, kurierską i w intendenturze.

Starania o wolną Polskę wielu późniejszych senatorów podejmowało już w XIX w. Tajne nauczanie, organizowanie nielegalnych stowarzyszeń czy działalność partyjna – za to wszystko Polacy mogli trafić nie tylko do więzienia, ale nawet na zsyłkę na daleką Syberię. Dla zaborców byli to podejrzani, przestępcy, recydywiści, skazańcy, dla nas – bohaterowie walczący za kraj, o wspólne dobro. Według najnowszych ustaleń w pruskich, carskich i bolszewickich więzieniach przebywało ponad 40 przyszłych senatorów, a co najmniej 17 zesłano w głąb Rosji.

Część senatorów była wytrawnymi publicystami, redaktorami czy wydawcami. Polskiej prasie przyszło pełnić niezwykle istotną funkcję. Dzięki niej od Kijowa przez Warszawę i Grudziądz po Kraków Polacy różnych poglądów wspólnym, ojczystym językiem podkreślali swoją obecność. Zarówno dziennikarze prasy legalnej, zmagający się z cenzurą, jak i ci z prasy nielegalnej mieli niebagatelny wpływ na świadomość współobywateli. Prasa i literatura docierały nie tylko do inteligencji. Dzięki słowu drukowanemu i przedsięwzięciom oświatowym wpływano na rozbudzanie świadomości narodowej wśród chłopów i robotników.

 Joachim Bartoszewicz (1867–1938) prawnik, publicysta; senator 1922–27 i 1930–35

W okresie 1906–13 był redaktorem naczelnym „Dziennika Kijowskiego”, skupiającego Polaków na Ukrainie. W 1914 r. organizował Polski Komitet Pomocy Ofiarom Wojny i pełnił funkcję prezesa rady okręgowej kilku guberni Wołynia i Podola. W latach 1917–18 przewodniczył Polskiemu Komitetowi Wykonawczemu na Rusi, inicjował tworzenie polskich formacji wojskowych na Ukrainie. W okresie 1918–20 był zastępcą sekretarza generalnego polskiej delegacji na konferencję pokojową w Paryżu, szefem jej wydziału politycznego. Zasiadał w Komitecie Narodowym Polskim w Paryżu. W latach 1919–20 pełnił funkcję attaché honorowego Poselstwa RP w Paryżu.

 Emil Bobrowski (1876–1938) lekarz; publicysta; poseł na Sejm Ustawodawczy 1919–22, poseł 1922–29, senator 1930–38

Działał w ruchu akademickim, m.in. był wiceprezesem Bratniej Pomocy na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1913–18 sprawował mandat posła do austriackiej Rady Państwa. Od 1912 r. pełnił funkcję prezesa Związku Strzeleckiego w Podgórzu. W okresie 1914–17 służył w Legionach Polskich jako lekarz, m.in. organizował szpitale legionowe. W latach 1922–23 sprawował urząd wiceprezydenta Krakowa.

 Józefa Bramowska (1860–1942) działaczka organizacji kobiecych; senator 1929–30 i 1935

Była propagatorką polskości na Śląsku, m.in. czytelnictwa polskiej prasy i książek, krzewienia polskiej kultury i historii. W 1909 r. założyła w Żyglinie Towarzystwo Kobiet, po zakończeniu I wojny światowej reaktywowała je pod nazwą Towarzystwa Polek. W 1914 r. skazano ją na karę więzienia za wygłoszenie patriotycznego przemówienia na wiecu polskich kobiet w Bytomiu. Za swoją działalność na rzecz przyłączenia Górnego Śląska do Polski została aresztowana w 1919 r. i osadzona w więzieniu w Tarnowskich Górach. Uczestniczyła w akcji plebiscytowej na Śląsku i w III powstaniu śląskim w 1921 r. Jej mieszkanie służyło jako lokal konspiracyjny i magazyn broni.

 Józef Buzek (1873–1936) ekonomista, statystyk; poseł na Sejm Ustawodawczy 1919–22, senator 1922–27

W okresie 1907–18 sprawował mandat posła do austriackiej Rady Państwa, pełnił funkcję wiceprzewodniczącym koła polskiego. W 1917 r. został generalnym referentem Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej Tymczasowej Rady Stanu, brał udział w pracach podkomisji konstytucyjnej. Był współzałożycielem, a w latach 1918–29 – dyrektorem Głównego Urzędu Statystycznego. Jako ekspert ds. gospodarczych polskiej delegacji uczestniczył w konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r.

 Andrzej Galica (1873–1945) generał Wojska Polskiego, działacz regionalny ruchu podhalańskiego, literat; poseł 1930–35, senator 1935–39

Był współpracownikiem Józefa Piłsudskiego. Od 1913 r. działał w Związku Strzeleckim, był organizatorem jego oddziałów w Małopolsce. Po wybuchu I wojny światowej organizował oddziały polskie w Wiedniu, sformował 2 kompanie. Służył w Legionach Polskich. Na początku 1918 r. został internowany, wcielony do armii austriackiej, walczył na froncie włoskim. W latach 1918–19 był organizatorem i dowódcą oddziałów podhalańskich. Dzięki jego staraniom formacje podhalańskie otrzymały regionalne umundurowanie, obowiązujące do dziś.

 Feliks Gwiżdż (1885–1952) dziennikarz, poeta, tłumacz; poseł 1928–35, senator 1935–38

Uczestniczył w krzewieniu świadomości narodowej na Podhalu, Spiszu i Orawie. Był redaktorem wielu czasopism, m.in. „Kuriera Lwowskiego”, współzałożycielem i pierwszym redaktorem „Gazety Podhalańskiej”. W 1913 r. współorganizował Związek Drużyn Podhalańskich, z którym w czasie I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich, brał udział m.in. w walkach 4. pułku piechoty, uczestniczył w akcji werbunkowej. Od 1918 r. służył w Wojsku Polskim, m.in. jako zastępca szefa Biura Prasowego Oddziału II Naczelnego Dowództwa. Działał w Komitecie Plebiscytowym dla Spisza i Orawy.

 Hanna Hubicka (1889–1941) lekarz, działaczka społeczna; senator 1930–35

W czasie I wojny światowej pracowała m.in. w szpitalach Czerwonego Krzyża. Od 1915 r. kierowała oddziałem sanitarno-żywnościowym Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny. Wstąpiła do POW i prowadziła akcję przygotowującą powstanie polskiej armii w Rosji. Od 1917 r. była kierowniczką wydziału prasowego sztabu I Korpusu Polskiego na Wschodzie. W 1918 r. nawiązała kontakt z francuską misją wojskową w Rosji i uzyskała pieniądze na formowanie polskiego wojska w Rosji. Została skierowana do Francji, do gen. Józefa Hallera. Od 1919 r. pracowała jako kierowniczka biura prasowego w Naczelnym Dowództwie Wojska Polskiego i w Kancelarii Cywilnej Naczelnika Państwa.

 Zygmunt Klemensiewicz (1874–1948) lekarz, działacz społeczny, publicysta; poseł na Sejm Ustawodawczy 1919–22, senator 1930–35

Od 1905 r. sympatyzował z poglądami i działalnością Józefa Piłsudskiego, był redaktorem „Robotnika”. W latach 1913–1918 piastował mandat posła do austriackiej Rady Państwa. Był członkiem Związku Walki Czynnej. Służył w 1. Brygadzie Legionów Polskich, m.in. jako oficer werbunkowy i organizator służby taborowej. Należał do współtwórców Polskiej Komisji Likwidacyjnej, w latach 1918–19 kierował jej Departamentem Dóbr i Lasów Państwowych. Jako ochotnik walczył w wojnie polsko-bolszewickiej.

 Wojciech Korfanty (1873–1939) polityk, publicysta, wydawca; poseł na Sejm Ustawodawczy 1919–22, poseł 1922–27 i 1928–30, senator 1930–35

W 1901 r. został aresztowany i skazany za publikację artykułów „Do Niemców” i „Do moich braci Górnoślązaków”. Od 1905 r. był właścicielem i redaktorem naczelnym „Polaka”. W latach 1903–12 i 1918 sprawował mandat posła do Reichstagu, a w okresie 1903–18 – do pruskiego Landtagu, należał do koła polskiego. W 1918–19 był członkiem Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu – rządu Wielkopolski podczas powstania wielkopolskiego. W 1920 r. kierował polskim komisariatem plebiscytowym na Górnym Śląsku, odpowiadał za całość akcji organizacyjnej, propagandowej i politycznej. W 1921 r. został dyktatorem III powstania śląskiego.

 Rudolf Kornke (1884–1958) robotnik, przedsiębiorca, publicysta; senator 1935–39

W 1913 r. uczestniczył w wielkim strajku górników i został zwolniony z kopalni. Zmobilizowany do armii niemieckiej w czasie I wojny światowej, walczył na kilku frontach, był ranny. W 1918 r. przewodniczył Radzie Robotniczo-Żołnierskiej w Metz. Współtworzył struktury POW na Górnym Śląsku. Był dowódcą w czasie 3 powstań śląskich. W 1920 r. brał udział w obronie siedziby Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu.

 Stanisław Kozicki (1876–1958) dziennikarz, publicysta, historyk ruchu narodowego; poseł 1922–26, senator 1928–35

Od 1900 r. należał do Ligi Narodowej, a od 1910 r. zasiadał w Zarządzie Głównym Narodowej Demokracji. Do 1915 r. pełnił funkcję redaktora naczelnego „Gazety Warszawskiej”. W latach 1915–17 był członkiem Komitetu Narodowego Polskiego w Rosji, a w okresie 1917–19 – Komitetu Narodowego Polskiego w Londynie i Paryżu. Od grudnia 1918 r. pełnił funkcję sekretarza generalnego delegacji polskiej na konferencję pokojową w Paryżu, w 1920 r. – likwidatora jej agend. Był jednym z najbliższych współpracowników Romana Dmowskiego.

 Stefania Kudelska (1890–1944) oficer wywiadu, współzałożycielka i instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet; senator 1935–38, posłanka 1938–39

Od 1913 r. była członkinią, a następnie kierowniczką sekcji Koła Kobiet Związku Strzeleckiego. Działała w dziale propagandy na terenie Królestwa Kongresowego. W czasie I wojny światowej służyła w 1. pułku piechoty Legionów Polskich jako kurierka. Kilkakrotnie ją aresztowano i więziono. Od 1915 r. czynnie działała w POW. W latach 1918–20 pozostawała w służbie kurierskiej i wywiadowczej naczelnego dowództwa Wojska Polskiego.

 Julia Kratowska (1870–1946) nauczycielka; senator 1935–38

Prowadziła pensję w Lublinie, zamkniętą przez władze carskie, a od 1891 r. – tajne komplety. Współorganizowała komórkę Polskiej Partii Socjalistycznej w Lublinie. W jej mieszkaniu w 1902 r. odbył się VI zjazd partii. Uczestniczyła w strajku szkolnym w 1905 r., organizowała pomoc dla więźniów. Za swą działalność została aresztowana w 1907 r. i zesłana w głąb Rosji. W 1909 r. zbiegła do zaboru austriackiego. Włączyła się w pracę niepodległościową w intendenturze Legionów Polskich, a następnie w Polskiej Organizacji Wojskowej. W czasie wojny polsko-bolszewickiej zajmowała się propagandą antybolszewicką, pracowała w szpitalu i zorganizowała kantynę.

 Stefan Lelek (1885–1940) sędzia; senator 1938–39

W 1905 r. współorganizował strajk szkolny. Za działalność niepodległościową w PPS został aresztowany przez władze carskie i zesłany na Syberię. W 1908 r. brał udział w buncie rosyjskiej floty dalekowschodniej we Władywostoku. Aresztowany, zbiegł do Japonii, a następnie przez Chiny, Filipiny, Nową Gwineę, Australię, Tasmanię, Nową Zelandię dotarł do USA. Po przyjeździe do Krakowa w 1913 r. wstąpił do Związku Strzeleckiego i ukończył kurs oficerski. W czasie I wojny światowej walczył w Legionach Polskich. W latach 1915–16 był oficerem werbunkowym na powiat janowski. W okresie 1917–18 służył w POW.

 Jan Lewandowski (1885–1960) przedsiębiorca, działacz społeczny; senator 1935–38

W 1907 r. za działalność w Narodowym Związku Robotniczym został aresztowany przez władze carskie i osadzony w Cytadeli Warszawskiej. Od 1909 r. działał w Związku Walki Czynnej, m.in. jako instruktor Polskich Drużyn Strzeleckich. W czasie I wojny światowej walczył w 1. pułku ułanów Legionów Polskich. W październiku 1918 r. został wybrany na komendanta Milicji Obywatelskiej powiatu jędrzejowskiego. Należał do POW, uczestniczył w akcji rozbrajania wojsk okupacyjnych. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej.

 Władysława Macieszyna (1888–1967) działaczka społeczna; senator 1935–38

W 1911 r. współzakładała kobiecą Drużynę Strzelecką. Na początku I wojny światowej pracowała w szpitalach, a następnie służyła w oddziale wywiadowczym 1. pułku piechoty Legionów Polskich, gdzie kierowała referatem łączności i prowadziła działalność kurierską. Była ulubioną agentką Józefa Piłsudskiego. W 1914 r. jako jedna z 3 kurierek przedostała się z Krakowa do Warszawy, pokonując linię frontu, przewożąc meldunki i broń. Współorganizowała struktury Polskiej Organizacji Wojskowej we Lwowie i w Kijowie. W 1920 r. pracowała w obozach dla jeńców i repatriantów oraz w szpitalu.

 Marian Malinowski (1876–1948) publicysta, wydawca; poseł na Sejm Ustawodawczy 1919–22, poseł 1922–35, senator 1935–39

Był kilkakrotnie aresztowany przez władze carskie za działalność w PPS, m.in. za udział w akcjach bojowych, organizowanie nielegalnej drukarni, więziony i zesłany na Syberię. Od 1914 r. służył w I Brygadzie Legionów Polskich, następnie działał w POW. Rozwinął działalność wydawniczą. W 1918 r. był działaczem Pogotowia Bojowego PPS, m.in. kierował zamachem na naczelnika niemieckiej policji politycznej Ericha Schultzego. Sprawował urząd ministra robót publicznych w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej w Lublinie.

 Stanisław Osiecki (1875–1967) działacz ruchu ludowego, minister: reform rolnych, przemysłu i handlu; wicemarszałek Sejmu Ustawodawczego 1919–22, wicemarszałek Sejmu 1922–25, senator 1935

Był wydawcą i redaktorem prasy ludowej, członkiem zarządu Towarzystwa Kultury Polskiej. W 1907 r. za działalność niepodległościową został aresztowany przez władze carskie, uwięziony i skazany na wydalenie z Rosji. W 1908 r. nielegalnie wrócił do Warszawy. W 1915 r. wszedł w skład Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie, a w 1917 r. objął funkcję komisarza Straży Obywatelskiej. W 1918 r. uczestniczył w tworzeniu Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie.

 Józef Prądzyński (1877–1942) ksiądz rzymskokatolicki, działacz polityczny i społeczny, publicysta; senator 1926–27

Za działalność w tajnej organizacji samokształceniowej w 1902 r. był więziony w Bydgoszczy. W 1919 r., w czasie powstania wielkopolskiego, kierował Wydziałem Organizacji i Propagandy, a następnie Wydziałem Sprawiedliwości Naczelnej Rady Ludowej. Był dziekanem generalnym wojsk powstańczych. Współorganizował Powszechne Towarzystwo Pedagogiczne, repolonizujące szkolnictwo w Wielkopolsce. Sprawował funkcję prezesa Towarzystwa Samopomocy Oświatowej.

 Aleksander Prystor (1874–1941) minister pracy i opieki społecznej oraz przemysłu i handlu, premier; poseł 1930–35, marszałek Senatu 1935–38 i senator 1938–39

Był bliskim współpracownikiem Józefa Piłsudskiego, stał na czele Wydziału Spiskowo-Bojowego PPS. W 1908 r. uczestniczył w napadzie na rosyjski pociąg pocztowy, przewożący pieniądze z terenu Królestwa Polskiego do Sankt Petersburga. Zdobyte ponad 200 tys. rubli przeznaczono na powstające w Galicji nielegalne polskie organizacje wojskowe i wsparcie dla uwięzionych członków PPS i ich rodzin. W 1912 r. za działalność niepodległościową aresztowano go i zesłano na katorgę w głąb Rosji. W 1917 r. został naczelnikiem wydziału w Komisji Likwidacyjnej ds. Królestwa Polskiego w Piotrogrodzie, a następnie komendantem straży Polskiej Rady Bezpieczeństwa. W Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej w Lublinie, a także w następnych rządach, aż do 1920 r., sprawował urząd wiceministra pracy i opieki społecznej. W 1920 r. wstąpił do Wojska Polskiego, organizował Tymczasową Komisję Rządzącą Litwy Środkowej.

 Władysław Raczkiewicz (1885–1947) prawnik, wojewoda: nowogródzki, wileński, krakowski i pomorski, minister spraw wewnętrznych 4 rządów, prezydent RP na uchodźstwie; marszałek Senatu 1930–35

 

Był adwokatem, przed I wojną światową prowadził własną praktykę w Mińsku Litewskim. Od 1917 r. był współorganizatorem i prezesem Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpol). Pełnił funkcję prezesa Rady Naczelnej Polskiej Siły Zbrojnej z siedzibą w Kijowie, a następnie kierownika Wydziału Wojskowego Komitetu Obrony Kresów Wschodnich. Brał udział w obronie Mińska i Wilna przed bolszewikami. W latach 1919–20 walczył w Dywizji Litewsko-Białoruskiej. W 1919 r. został zastępcą komisarza generalnego Ziem Wschodnich, a w 1920 r. – szefem Zarządu Terenów Przyfrontowych i Etapowych. W latach 1920–21 był delegatem przy rządzie Litwy Środkowej w Wilnie.

 Stefan Rosada (1897–1974) prawnik, prezes Związku Oficerów Rezerwy i Związku Powstańców Wielkopolskich; senator 1938–39

W 1915 r. został wcielony do armii niemieckiej. W 1918 r. wstąpił do wojska polskiego, brał udział w wyzwalaniu Poznania. Jako dowódca baonu, a następnie dywizjonu uczestniczył w powstaniu wielkopolskim. Organizował powstańczą artylerię, wykorzystując doświadczenie wyniesione z armii pruskiej. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, dowodził pierwszą baterią 14. WielkopolskiegoPułku Artylerii Lekkiej.

 Otton Steinborn (1868–1936) lekarz, działacz społeczny; senator 1926–27 i 1928–30

Był animatorem i uczestnikiem życia społecznego i kulturalnego Polaków mieszkających w Toruniu i regionie, m.in. współzałożycielem Towarzystwa Czytelni Ludowych i Towarzystwa Muzealnego. W czasie I wojny światowej został zmobilizowany jako lekarz do armii niemieckiej. Od 1918 r. był prezesem Polskiej Rady Ludowej w Toruniu, jednym z przywódców tajnego Komitetu dla Wyzwolenia Pomorza, prowadzącego działalność wywiadowczą na polecenie polskich władz wojskowych. W 1920 r. pełnił funkcję pierwszego komisarycznego prezydenta Torunia, witał wkraczające wówczas do miasta polskie wojsko.

 Zdzisław Tarnowski (1862–1937) ziemianin, przemysłowiec, prawnik; senator 1928–30

Był założycielem i prezesem Towarzystwa Popierania Wydawnictw Akademii Umiejętności w Krakowie. Wspierał działalność dobroczynną, szczególnie w okresie I wojny światowej. Do 1914 r. sprawował mandat posła na sejm galicyjski, był członkiem austriackiej Izby Panów w Wiedniu. W 1914 r. współtworzył w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy, koordynujący walkę o sprawę polską, stanowiący najwyższą instancję w zakresie władzy politycznej, skarbowej i wojskowej polskich sił zbrojnych – Legionów Polskich. W czasie wojny polsko-bolszewickiej wystawił pluton konnych ochotników, walczyło w nim dwóch jego synów.

 Wojciech Trąmpczyński (1860–1953) prawnik; marszałek Sejmu Ustawodawczego 1919–22, poseł 1928–35, marszałek Senatu 1922–27

W latach 1901–11 reprezentował polską społeczność w radzie miejskiej Poznania, m.in. brał udział w demonstracjach poparcia dla strajku dzieci wrzesińskich. W okresie 1912–18 sprawował mandat posła do parlamentu Rzeszy, a od 1910 do 1918 r. – do sejmu pruskiego, należał do koła polskiego. W 1918 r. wszedł w skład Centralnego Komitetu Obywatelskiego, współdziałającego z Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu. W 1918 r. został prezesem Naczelnej Rady Ludowej, a następnie – naczelnym prezesem prowincji i rejencji poznańskiej. Przyczynił się do włączenia Wielkopolski do Rzeczypospolitej.

 Wojciech Wiącek (1869–1944) wójt Machowa, nauczyciel; senator 1926–27

Był wydawcą i redaktorem „Głosu Ziemi Tarnobrzeskiej” i „Głosu Ziemi Sandomierskiej”. W okresie 1907–11 sprawował mandat posła do austriackiej Rady Państwa. Współorganizował na ziemi sandomierskiej Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Przed I wojną światową przemycał nielegalne wydawnictwa do zaboru rosyjskiego, a po wybuchu wojny pracował w nielegalnym biurze werbunkowym do Legionów Polskich w Sandomierzu. W 1918 r. uczestniczył w rozbrajaniu wojsk austriackich w Tarnobrzegu i okolicy.

 Józef Wielowieyski (1879–1951) prawnik, dyplomata, publicysta; senator 1930–35

Był współzałożycielem Towarzystwa Popierania Pracy Społecznej i Polskiego Czerwonego Krzyża. W latach 1915–17 należał do Rady Polskiego Zjednoczenia Międzypartyjnego w Piotrogrodzie, wraz z Władysławem Grabskim kierował jej wydziałem zagranicznym. W 1918 r., w czasie pobytu w Paryżu, pełnił funkcję sekretarza generalnego i szefa Departamentu Wojskowego Komitetu Narodowego Polskiego. Był ekspertem delegacji polskiej na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r., zajmującym się zagadnieniami politycznymi i dyplomatycznymi, delegatem na pierwsze ogólne zebranie Ligi Narodowej w Genewie.

 W listopadzie 1914 r. z polecenia Komendanta Piłsudskiego udaje się do Warszawy z ważnemi szyfrowanemi rozkazami, kuferkiem wypełnionym proklamacjami i niepodległościową literaturą. W tym czasie Rosjanie zamknęli front dla przejazdu spokojnej ludności, pomiędzy okopami niemieckimi, a swemi urządzili pas neutralny i każdego, kogo spotkali w obrębie tego pasa, rozstrzeliwali bez żadnych skrupułów. Ob. Sława [Władysława Macieszyna], wbrew ostrzeżeniu (…) postanowiła przejść front i dostarczyć polecone rozkazy do Warszawy. (…) Artyleria rosyjska rozwinęła huraganowy ogień, który skierowała na pas neutralny i Niemcy i Rosjanie zawahali się posunąć naprzód, żeby nie trafić w sferę ostrzału. Ob. Sława zorientowała się, że nadarzyła się jedyna sposobność przebycia frontu, rzuciła się naprzód i pod gradem kul przeszła przez miejsce, na którem prawie jeden obok drugiego łożyły się pociski; przeszła dwa nadpalone mosty i rzekę po lodzie, który załamywał się pod nogami, wreszcie wybiwszy się z sił, zaczęła wołać o ratunek żołnierzy rosyjskich. Żołnierze (…) zaaresztowali Ob. Sławę i zaprowadzili do Sztabu Pułku. Zostali sprowadzeni oficerowie z kontrwywiadu rosyjskiego z Ciechanowa dla dokonania rewizji i przeprowadzenia dochodzenia śledczego. Przystąpiono do rewizji walizki, na spodzie której znajdowały się proklamacje i tajne dokumenty. Zbliżano się ku końcowi rewizji, zdawało się, że za moment dokumenty wpadną w ręce żandarmerii i zgubią Ob. Sławę, lecz zawdzięczając chłodowi krwi i przytomności Ob. Sława zaczęła demonstrować będący pośród rzeczy niewielki damski rewolwer nowej konstrukcji i tam tak zajęła uwagę oficerów, że zapomnieli rewizję doprowadzić do końca, wydali Ob. Sławie przepustkę do Ciechanowa, skąd szczęśliwie przybyła do Warszawy, i dostarczyła do Komendy rozkazy i dokumenty. (…) Sekcję Żeńską [POW] w Kijowie zorganizowała i stanęła na czele wyszkolenia. Broń i materiały wybuchowe z narażeniem życia, wobec czynionych przez żandarmerię rosyjską rewizji wśród pasażerów, niejednokrotnie z Kijowa do Warszawy przewoziła. (…) Zbierała wiadomości o dyslokacji wojsk rosyjskich w Galicji, które (…) przyniosły ogromne usługi podczas wszczętej ofensywy (…) w Galicji i Kongresówce (…). We Lwowie ob. Sława kierowała też akcją wykradzenia osądzonych na śmierć przez rosyjski Sąd wojenno-polowy jeńców legionistów (…). Po powrocie do Warszawy (…) ob. Sława otrzymuje rozkaz udania się przez Rumunię do Komendanta Piłsudskiego z ważnymi raportami.

 [Akta Orderu Virtuti Militari Władysławy Macieszyny, 1922 r.]

Tylko Sejm w porządku obradujący i energicznie pracujący, może dać krajowi ład i porządek, którego skołatana Ojczyzna tak pragnie i tak potrzebuje. W murach tych panować ma wolność słowa, ale winniśmy nie zapominać, że wolność nie powinna się wyradzać w swawolę, i że każdy poseł powinien szanować cześć swych kolegów.

 Z mowy inauguracyjnej marszałka Wojciecha Trąmpczyńskiego, 2. posiedzenie Sejmu Ustawodawczego, 14 lutego 1919 r., łam 34.