Senat

Zgodnie z art. 118 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 nr 78 poz. 483 z późn. zm.) podmiotami uprawnionymi do występowania z inicjatywą ustawodawczą są:

• Prezydent Rzeczypospolitej,
• Rada Ministrów (rząd),
• Senat,
• posłowie (grupa co najmniej 15 posłów lub komisja sejmowa),
• oraz grupa co najmniej 100.000 obywateli (obywatelska inicjatywa ustawodawcza).

W zależności od tego, kto wystąpił z inicjatywą ustawodawczą, projekt ustawy określamy jako projekt prezydencki, rządowy, senacki, poselski bądź obywatelski. Projekt ustawy może wprowadzać zmiany w obowiązującej ustawie, to znaczy nowelizować ją lub zawierać propozycję uchwalenia zupełnie nowej ustawy.

SEJM (art. 119-120 Konstytucji RP, art. 32-70 Regulaminu Sejmu)

Sposób postępowania z wniesionym projektem, czyli procedurę ustawodawczą w Sejmie, określa Konstytucja RP oraz Regulamin Sejmu. Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm przysługuje wnioskodawcy projektu, posłom i Radzie Ministrów. Do końca drugiego czytania wnioskodawca ma prawo wycofać projekt.

Pierwsze czytanie odbywa się zazwyczaj na posiedzeniu właściwej komisji sejmowej. Przedstawiciel autorów projektu (wnioskodawców) prezentuje projekt na forum komisji, która przystępuje do jego szczegółowej analizy. Pierwsze czytanie na posiedzeniu plenarnym Sejmu przeprowadza się natomiast w odniesieniu do projektów ustaw: o zmianie Konstytucji, budżetowych, podatkowych, dotyczących prawa wyborczego, regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. Wnioskodawca przedstawia komisji sejmowej lub całej Izbie uzasadnienie konieczności uchwalenia ustawy oraz oświadczenie o jej zgodności z prawem Unii Europejskiej, po czym projekt staje się przedmiotem ogólnej debaty dotyczącej jego założeń. Jeżeli projekt był w pierwszym czytaniu przedmiotem debaty w Sejmie, zostaje przekazany do szczegółowej analizy właściwym komisjom sejmowym. Komisje mogą poprawiać bądź całkowicie zmieniać poszczególne artykuły ustawy. W pracach komisji często uczestniczą eksperci, to znaczy osoby będące specjalistami w dziedzinie, której ustawa dotyczy. Posiedzenia komisji są otwarte dla przedstawicieli mediów. Po zakończeniu pierwszego czytania projektu ustawy komisja wybiera sprawozdawcę, który przedstawia na posiedzeniu plenarnym Izby sprawozdanie komisji, czyli uzgodnione stanowisko w sprawie danego projektu.

Następnie rozpoczyna się procedura drugiego czytania, które odbywa się zawsze na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Jeżeli w trakcie drugiego czytania zgłoszone zostaną poprawki i wnioski, co do których wcześniej komisja nie zajęła stanowiska, projekt zostaje ponownie przekazany do tej komisji w celu rozpatrzenia nowych propozycji. Komisja ocenia zgłoszone w czasie drugiego czytania projektu propozycje i wnioski przy udziale ich autorów oraz opracowuje dodatkowe sprawozdanie. Poseł sprawozdawca referuje stanowisko komisji na posiedzeniu plenarnym, po czym Sejm przystępuje do głosowania. Jest to tzw. trzecie czytanie projektu ustawy. Izba głosuje nad każdym zgłoszonym wnioskiem, odrzucając go bądź przyjmując. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów (więcej głosów za niż przeciw) w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Kolejność głosowania jest następująca:

1. głosowanie nad wnioskiem o odrzucenie projektu w całości (jeżeli taki wniosek został złożony),
2. głosowanie nad poprawkami do poszczególnych artykułów, przy czym w pierwszej kolejności głosuje się nad poprawkami, których przyjęcie lub odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach,
3. głosowanie nad projektem w całości, w brzmieniu zaproponowanym przez komisje wraz ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek.

SENAT (art. 121 i 124 Konstytucji RP, art. 68-72 Regulaminu Senatu)

Uchwalona przez Sejm ustawa jest przekazywana do Senatu. Tryb postępowania z ustawą w Senacie określa Konstytucja RP oraz Regulamin Senatu. Marszałek Senatu kieruje ustawę do właściwej komisji senackiej (jednej lub kilku), która w terminie nie dłuższym niż 18 dni opracowuje swoje stanowisko i przedstawia je na forum Senatu w formie sprawozdania. Następnie ustawa jest przedmiotem dyskusji na posiedzeniu plenarnym Senatu, który ma trzy możliwości wpływu na kształt ustawy:

1. Senat może odrzucić ustawę w całości (tzw. weto senackie),
2. Senat może wprowadzić poprawki do ustawy,
3. Senat może przyjąć ustawę bez zmian.

Wola Izby wyższej polskiego parlamentu jest wyrażana w formie uchwał. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. W przypadku przyjęcia ustawy bez zmian oraz bierności Senatu – ustawa jest przekazywana Prezydentowi RP.

W przypadku odrzucenia ustawy w całości lub wprowadzenia do niej poprawek ustawa jest kierowana z powrotem do Sejmu, który bezwzględną większością głosów (liczba głosów za jest większa niż suma głosów przeciw i wstrzymujących się) w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów może odrzucić uchwałę Senatu. Jeżeli jednak tego nie zrobi, stanowisko Senatu uważa się za przyjęte.

PREZYDENT (art. 122 Konstytucji RP)

Po zakończeniu postępowania ustawodawczego w parlamencie Marszałek Sejmu przekazuje ustawę do podpisu Prezydentowi RP. Prezydent podpisuje ustawę, jeżeli nie budzi ona jego zastrzeżeń i zarządza publikację w "Dzienniku Ustaw". Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych zasadą jest, że ustawa zawierająca przepisy powszechnie obowiązujące wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia (okres vacatio legis). Konkretna ustawa może jednak określić termin dłuższy bądź krótszy.

Prezydent może również odmówić podpisania ustawy i w ciągu 21 dni przekazać ją Sejmowi z umotywowanym wnioskiem o ponowne rozpatrzenie (tzw. weto prezydenckie) albo zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności jej postanowień z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej.

W sytuacji gdy Trybunał Konstytucyjny orzeknie o zgodności ustawy z Konstytucją, Prezydent nie może odmówić jej podpisania. Jeśli jednak Trybunał Konstytucyjny uzna ustawę za niezgodną z Konstytucją w całości, Prezydent odmawia podpisania ustawy. Jeśli Trybunał Konstytucyjny uzna za niezgodne z Konstytucją tylko poszczególne przepisy ustawy i nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z ustawą, Prezydent podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności.

Jeśli Prezydent skorzysta z prawa weta, ostateczna decyzja będzie należała do Sejmu, który może odrzucić stanowisko Prezydenta kwalifikowaną większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Nieodrzucenie przez Sejm weta prezydenckiego powoduje zamknięcie procesu ustawodawczego. Odrzucenie weta prezydenckiego oznacza, że Sejm nie zgadza się ze zgłaszanymi zastrzeżeniami i domaga się podpisania ustawy. W takim wypadku Prezydent jest zobowiązany ustawę podpisać. Należy jednak zauważyć, że większość 3/5 jest bardzo trudno osiągalna i skorzystanie przez Prezydenta z prawa weta zazwyczaj kończy postępowanie legislacyjne.

Odstępstwa od przebiegu procesu legislacyjnego w trybie zwykłym:

1. Pilny projekt ustawy (art. 123 Konstytucji RP)
2. Projekt ustawy budżetowej (art. 221-224 Konstytucji RP)
3. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji (art. 235 Konstytucji RP)

Plik do pobrania w wysokiej rozdzielczości: PROCES LEGISLACYJNY.