Historia

1875-1967; biskup rzymskokatolicki; publicysta; propagator spółdzielczości; od 1899 wikary przy katedrze gnieźnieńskiej; od 1904 kanonik kolegiaty Św. Marii Magdaleny w Poznaniu i sekretarz ks. Piotra Wawrzyniaka, patrona Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu i jego następca; prezes Związku Spółdzielni Polskich, sekretarz generalny Diecezjalnego Związku Katolickich Towarzystw Robotników Polskich; od 1916 członek tajnego Międzypartyjnego Komitetu w Poznaniu; 1918–1919 przewodniczył Komisariatowi Naczelnej Rady Ludowej, kierującej powstaniem wielkopolskim; współzałożyciel Uniwersytetu Poznańskiego i kierownik tamtejszej Katedry Spółdzielczości; 1922–1923 członek Rady Finansowej przy Ministrze Skarbu; 1923–1930 dyrektor Księgarni Św. Wojciecha; 1924–1927 prezes Unii Związków Spółdzielczych; dyrektor naczelny Instytutu Akcji Katolickiej; od 1930 biskup katowicki; organizator Katolickiej Agencji Prasowej.

Poseł w latach 1919–1922;
Senator 1922–1927.

Od początku wojny figurował na niemieckim liście gończym, ale nie został aresztowany; gdy w końcu 1939 niemieckie władze okupacyjne zarządziły na terenie Śląska wprowadzenie dokumentów z podaniem narodowości i języka ojczystego, biskup zalecił poufnie, aby deklarować niemieckość, unikając tak podstaw do prześladowań; postawa większości Ślązaków zaskoczyła okupantów i przeszkodziła wysiedleniom; 3.06.1940 zniósł wszelkie nabożeństwa polskie w diecezji, aby uniemożliwić okupantom narodową identyfikację wiernych poprzez ich udział w nabożeństwach w języku polskim (działania uzgodnione z naczelnym wodzem, gen. Władysławem Sikorskim); 1941–1945 deportowany wraz z najbliższymi współpracownikami do Generalnego Gubernatorstwa, zamieszkał w Warszawie; pełnił funkcję honorowego prezesa Rady Społecznej przy Biurze Zachodnim Delegatury Rządu RP na Kraj; w powstaniu warszawskim niósł pomoc rannym i rozgrzeszał umierających, odprawiał nabożeństwa.

1945 powrócił do Katowic; współtworzył polską administrację kościelną na Ziemiach Odzyskanych; 1952–1956 deportowany przez władze komunistyczne z terenu diecezji, uwięziony w klasztorze w Lipnicy koło Szamotuł; 1956 powrócił do Katowic.

Zmarł 12.11.1967 w Katowicach w wieku 93 lat; pochowany w krypcie katedry w Katowicach.

akt zgonu z USC Katowice; Sonderfahndungsbuch Polen, Berlin [1939], s. 3; Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1994, s. 183; Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny, t. I, Warszawa 1998, s. 40–42; t. II, s. 416; Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000, s. 2; Paweł Dubiel, Józef Kozak, Polacy w II wojnie światowej. Kim byli, co robili, Warszawa 2003, s. 11; Jarosław Maciej Zawadzki, Senatorowie losy wojenne i powojenne, Warszawa 2013, s.14, 15, 25, 140, 277, 373-377; informacje krewnego, Sebastiana Pustelnika z Rudy Śląskiej z 2003.